Boşanma Nedenleri ve Evlilik Öncesi Müdahaleye Dair Anılar: İlişki Eğitimini Geliştirmeye Yönelik Çıkarımlar

Bu çalışmada evlilik öncesi ilişki eğitimi programı olan “İlişki Sorunlarını Önleme ve İlişki Geliştirme Programı” (Prevention and Relationship Enhancement Program-PREP) ele alınmıştır. PREP, çiftlere sağlıklı iletişim becerileri kazandırmayı, çatışmaları yapıcı ve empatik yaklaşımlarla yönetmeyi, birlikte etkili problem çözme stratejileri geliştirmeyi ve duygusal bağlılığı güçlendirmeyi amaçlayan, evlilik ve ilişki eğitim programıdır. Çalışma, programı tamamladıktan sonra boşanmış bireylerle yapılan nitel görüşmeler yoluyla, boşanma nedenleri, evlilik öncesi eğitimlerin kapsamı ve evlilik deneyimleri üzerine odaklanmaktadır. Bu araştırma, katılımcıların boşanma süreçlerindeki deneyimlerini ve ilişki eğitimlerinin ihtiyaçlarını nasıl karşılayabileceğine dair düşüncelerini anlamayı amaçlamaktadır. Ayrıca, evlilik sorunlarının ve boşanmanın önlenmesinde ilişki eğitimlerinin potansiyel etkilerini ortaya koymayı hedeflemektedir.

Amaç

Bu çalışma, PREP programını tamamlamış ve daha sonra boşanmış bireylerle yapılan nitel görüşmeler aracılığıyla, katılımcıların boşanma nedenlerini ve programın bu nedenleri ne ölçüde ele alabildiğini anlamayı amaçlamaktadır. Ayrıca, katılımcıların evlilik öncesi eğitimden beklentileri ve eğitim içeriğinin boşanma önleme açısından nasıl geliştirilebileceği araştırılmaktadır. 

Yöntem

• Metodoloji: Çalışma, ABD’nin Colorado eyaletinde, 1996 yılında evlenmeyi planlayan ve evlilik öncesi PREP eğitimi alan 306 çiftten oluşan geniş bir örneklem üzerinde yürütülmüştür; bu katılımcılardan 14 yıl içinde boşanan 52 kişi, çalışmanın odaklandığı ana grup olarak değerlendirilmiştir. Katılımcılar, PREP eğitimi almak üzere dinî organizasyonlar ya da üniversiteler aracılığıyla araştırma sürecine dahil edilmişlerdir. Yıllık anketler ve videoya kaydedilen tartışmalar yoluyla veriler toplanmıştır. Katılımcılar, boşanma süreçleri ve evlilik öncesi eğitimle ilgili deneyimlerini telefon görüşmeleriyle paylaşmış ve 30 dakikalık ses kayıtları alınmıştır. Tüm prosedürler, ilgili üniversitenin etik kurulundan onay almıştır.
• Veri Toplama: Bu çalışmada veriler, PREP eğitimi alan ve sonraki 14 yıl içinde boşanan 52 kişiden toplanmıştır. Örneklemde 31 kadın ve 21 erkek bulunmaktadır. Katılımcıların evlilik öncesindeki ortalama yaşı 25,4 iken, boşanma sonrası görüşme sırasında ortalama yaşları 37,2 olarak görülmekte ve %61,5’inin en az bir çocuğu bulunmaktadır. Evlilik öncesi eğitim ile boşanma görüşmeleri arasında ortalama 12 yıl geçmiştir.
• Veri Analizi: Toplanan görüşme kayıtları transkript sürecinden geçtikten sonra kodlamalar yapılarak temalar oluşturulmuştur. Araştırma soruları ele alınırken hem nitel hem de nicel yöntemler kullanılmıştır. Veriler hem birey bazında (52 katılımcı) hem de her iki partnerin (18 çift) de katıldığı çiftler bazında analiz edilmiştir.

Temel Bulgular

• Boşanmanın Nedenleri 

Boşanma için en sık belirtilen bireysel nedenler bağlılık eksikliği (%75), sadakatsizlik (%59,6) ve şiddetli geçimsizlik (%57,7) olarak bulunmuştur. Ayrıca çok genç yaşta evlenme (%45,1), maddi sorunlar (%36,7), madde bağımlılığı (%34,6) ve aile içi şiddet (%23,5) de önemli faktörler arasında yer almıştır. Dinî farklılıklar ise daha az (%20’den az) gözlemlenmiştir. 

• Bardağı Taşıran Son Damla Nedir? 

Katılımcıların %68,6’sı ve çiftlerin %88,9’unda en az bir partner, boşanmalarına yol açan “son damla” niteliğinde bir olay olduğunu bildirmişlerdir. En yaygın son damla nedenleri sadakatsizlik (%24), aile içi şiddet (%21,2) ve madde bağımlılığı (%12,1) olarak tespit edilmiştir. Çiftlerin hiçbiri, “son damla” nedeni olarak aynı olayı belirtmemiştir. Katılımcılar, bu olayların genellikle ilişkide ilk kez yaşanmasa da boşanma kararına neden olan son kırılma noktası olduğunu ifade etmişlerdir. 

• Boşanmanın Sorumlusu Kim?

Katılımcıların çoğu, aldatma (%76,9), madde bağımlılığı (%72,2) ve aile içi şiddet (%77,8) gibi sorunların sorumluluğunu partnerlerine yüklemiştir; kendi üzerlerine alanların oranı ise çok düşük çıkmıştır. Eski eşlerin evliliği kurtarmak için daha çok çaba göstermesi gerektiğine kadınların %73,8’i ve erkeklerin %65,8’i inanırken, kendi çabalarını artırmaları gerektiğini düşünenlerin oranı daha az çıkmıştır. Boşanma davasını ise katılımcıların %63,5’i kadının, %25’i erkeğin açtığını belirtmiştir.

• PREP Hakkındaki Düşünceler 

Katılımcıların %25’i, program sırasında evlilik hazırlıkları ve düğün planlarının, ilişkilerini objektif değerlendirmelerini zorlaştırdığını belirtmiştir. Katılımcıların yaklaşık %31’i (bireyler) ve %39’u (çiftler) PREP becerilerini günlük hayatta uygulamada zorluk yaşadığını belirtmiştir. Özellikle iletişim becerilerini kullanmanın ve sürdürmenin zorlayıcı olduğuna vurgu yapılmıştır. Ayrıca katılımcıların, %48’i bireysel, %72’si çift olarak programa katıldıktan sonra evliliğin gerçekleri ve aşamaları hakkında yeterince bilgi sahibi olmadıklarını söyledikleri görülmüştür. Katılımcılar, partnerlerinin evlilik sürecinde değişmesine şaşırdıklarını ve yeni sorunlarla başa çıkmakta güçlük çektiklerini ifade etmişlerdir.

Sonuç 

Bu çalışma, boşanmış bireylerin evlilik öncesi “İlişki Sorunlarını Önleme ve İlişki Geliştirme Programı” (Prevention and Relationship Enhancement Program-PREP) deneyimlerinden yola çıkarak, boşanmanın nedenlerini analiz ederek, ilişki eğitimi programlarının hem içeriğinde hem de uygulanma zamanında yapılabilecek geliştirmelere ışık tutmaktadır. Bulgular, yalnızca PREP modelinin değil, aynı zamanda diğer ilişki eğitimi programlarının da müdahale stratejilerini gözden geçirmesi gerektiğine işaret etmektedir. Bununla birlikte, çalışmanın retrospektif doğası, homojen örneklem yapısı ve karşılaştırmalı bir grup içermemesi gibi sınırlamaları, elde edilen sonuçların genellenebilirliğini sınırlayan etkenler olarak değerlendirilmiştir. Bu nedenle, farklı sosyokültürel bağlamlarda, boşanma sürecine daha yakın zamanda veri toplayan, karşılaştırmalı ve daha kapsayıcı örneklemlerle yürütülecek ileri araştırmalara ihtiyaç duyulduğu vurgulanmıştır. Tüm bu sınırlamalara rağmen, çalışma, ilişki eğitiminin daha etkili ve duyarlı hâle getirilmesine yönelik önemli bir temel sunmakta ve gelecekteki müdahale modelleri için yol gösterici olmaktadır.

Kaynak: Scott, S. B., Rhoades, G. K., Stanley, S. M., Allen, E. S., & Markman, H. J. (2013). Reasons for Divorce and Recollections of Premarital Intervention: Implications for Improving Relationship Education. Couple & family psychology, 2(2), 131–145. https://doi.org/10.1037/a0032025