Deneyim Yoksa İstihdam Yok: Mesleki Eğitim ve Öğretimde İş Deneyiminin Yükseköğretim Sonrası İş Gücü Piyasası Sonuçlarına Etkisi

İş gücü piyasasında deneyimli çalışanlara olan talep giderek artmaktadır. Çalışanların iş deneyimi kazanmaları hem işverenlerin eğitim maliyetlerini düşürmekte hem de mezunların iş bulma süreçlerini hızlandırmaktadır. Bu bağlamda, birçok yükseköğretim kurumu zorunlu veya isteğe bağlı stajlar sunarak öğrencilerin mezun olmadan önce iş deneyimi kazanmalarını teşvik etmektedir. Özellikle mesleki ve teknik eğitim programları (MTEP), öğrencilere teorik bilginin yanı sıra doğrudan işyeri temelli deneyim sunarak mezunların erken dönemde iş bulma ve daha yüksek gelir elde etme şansını artırmaktadır. Bu programlar yoluyla edinilen iş deneyiminin, yükseköğretim sonrası istihdam koşullarını nasıl etkilediğini anlamak hem eğitim politikaları hem de öğrencilerin kariyer planlamaları açısından önem taşımaktadır. Bu çalışma, mesleki eğitim ve öğretim programlarında kazanılan iş deneyiminin yükseköğretim mezunlarının istihdam sonuçları üzerindeki etkisini analiz etmektedir.

Amaç

Bu araştırmanın temel amacı, üst-ortaöğretim düzeyinde mesleki ve teknik eğitim (özellikle ikili sistem) yoluyla kazanılan iş deneyiminin, yükseköğretim mezunlarının iş gücü piyasasına giriş süresini, ilk maaşlarını ve uzun vadeli kariyer durumlarını nasıl etkilediğini incelemektir.

Yöntem

• Araştırma Deseni: Bu araştırma, boylamsal bir desene sahip olup İsviçre’de yükseköğretim mezunları üzerinde gerçekleştirilmiştir. Mezunlardan, mezuniyetten 1 yıl ve 5 yıl sonra olmak üzere farklı zaman dilimlerinde veri toplanmıştır.
• Örneklem: Verilere İsviçre Federal İstatistik Ofisi tarafından iki yılda bir yapılan İsviçre mezun anketinden ulaşılmıştır. Mezun anketleri öğrencilik döneminde, mezuniyetten sonraki birinci ve beşinci yıllarda yapılmakta; istihdam ve eğitim hakkında ayrıntılı bilgi içermektedir. Çalışmada kullanılan veri seti, 2011, 2013, 2015 ve 2017 yıllarında mezuniyet sonrası ilk yıl yapılan anketler ile 2015 ve 2017 yıllarında mezuniyet sonrası beşinci yıl yapılan anketlerin birleştirilmiş kesitsel verilerinden   oluşmaktadır.
• Veri Toplama Araçları: Araştırmada İsviçre Federal İstatistik Ofisi’nin (SFSO) yükseköğretim mezunları anket verileri kullanılmıştır. Anketlerde katılımcıların ücretleri, iş arama süreleri, staj yapma durumları ve iş pozisyonları ile ilgili veriler elde edilmiştir.
• Analiz Yöntemi: Araştırmada verilerin analizinde Tobit regresyon, Cox oransal risk modeli, probit modeller ve araçsal değişken (instrumental variable - IV) yöntemleri kullanılmıştır. Mesleki eğitim katılımının etkisini belirlemek için bölgesel VET kayıt oranları araçsal değişken olarak kullanılmıştır.

Temel Bulgular

1. Mesleki eğitimde kazanılan iş deneyimi, mezuniyet sonrası maaşları artırmaktadır.  MTEP mezunları, mezuniyetin ilk yılında akademik mezunlara kıyasla %7 ila %19 daha yüksek maaş almaktadır. Beş yıl sonra bu maaş farkı devam etmekte, ancak istatistiksel olarak anlamlı bir fark oluşturmamaktadır.
2. MTEP mezunları, mezuniyet sonrasında daha kısa sürede iş bulmaktadır. MTEP mezunları için iş arama süresi yaklaşık iki ay kısalmaktadır. Akademik mezunlar ortalama 4,74 ay iş ararken, MTEP mezunları 3,98 ayda iş bulmaktadır.
3. Mezuniyet sonrası staj yapma olasılığı açısından MTEP diplomasına sahip olanlarla olmayanlar arasında anlamlı bir fark bulunmamaktadır.
4. MTEP mezunlarının uzun vadeli iş pozisyonları ve istihdam durumları akademik mezunlarla benzerlik göstermektedir. Beş yıl sonra MTEP mezunlarının maaşları akademik mezunlarla benzer seviyelere gelmektedir. İşsizlik oranları açısından da anlamlı bir fark bulunmamıştır.
5. Mesleki eğitimde kazanılan iş deneyimi, iş gücü piyasasına girişte önemli bir avantaj sağlamaktadır, ancak bu avantaj uzun vadede kalıcı değildir. İlk yıllarda maaş ve iş bulma süresi açısından avantaj sağlayan MTEP mezunları, uzun vadede akademik mezunlarla benzer iş gücü piyasası sonuçlarına ulaşmaktadır.
6. Araştırma ayrıca, MTEP mezunlarının iş gücü piyasasına girişte sahip olduğu avantajların hangi mekanizmalar aracılığıyla oluştuğunu da ortaya koymaktadır. MTEP mezunlarının iş gücü piyasasındaki başarısı şu üç ana mekanizma üzerinden açıklanmıştır:

o İnsan sermayesi birikimi (human capital): MTEP mezunları hem genel hem de spesifik iş becerileri kazanmaktadır.

o İşe alım sürecinde ayrıştırma (screening): İşverenler, MTEP deneyimi olan mezunların daha verimli çalıştıklarını düşündükleri için bu mezunları tercih etmektedir.

o İşverenlere sinyal gönderme (signalling): MTEP mezunları, daha yüksek üretkenlik göstergeleri sunarak iş piyasasında avantaj kazanmaktadır.

o Ancak, sosyal ağlar (networking) mekanizmasının önemli bir rol oynamadığı bulunmuştur. Yani, MTEP mezunları iş bulurken bağlantılarından daha az faydalanmakta ve işverenlerin doğrudan beceriye odaklanarak işe alım yaptığı görülmektedir.

Sonuç

Bu çalışma, mesleki eğitimde kazanılan iş deneyiminin, mezuniyet sonrası iş gücü piyasası sonuçları üzerindeki etkisini analiz ederek önemli bulgular sunmaktadır. Özellikle, MTEP mezunlarının mezuniyet sonrası ilk yıllarda daha yüksek maaşlar aldığını ve iş bulma süresinin daha kısa olduğunu göstermektedir. Bu bulgular, mesleki ve teknik eğitimin yalnızca ikinci bir seçenek olmadığını, akademik eğitim kadar değerli bir yol olabileceğini ortaya koymaktadır. Eğitim politikası yapıcıları açısından bu bulgular, mesleki ve teknik eğitimin kalitesinin artırılması ve öğrencilerin iş piyasasına daha iyi hazırlanması için önem taşımaktadır. Özellikle iş dünyasıyla yakın iş birliği içinde yürütülen ikili mesleki eğitim programlarının yaygınlaştırılması önerilmektedir. Bu sayede öğrencilerin mezuniyet sonrası kısa vadede yaşayacakları işsizlik riski azalırken, kariyer başlangıcında kazançlarının da artması beklenmektedir.

Kaynak

Oswald-Egg, M. E., & Renold, U. (2021). No experience, no employment: The effect of vocational education and training work experience on labour market outcomes after higher education. Economics of Education Review, 80, 102065. https://doi.org/10.1016/j.econedurev.2020.102065