Evlilik Memnuniyetinin Artması ve Azalmasının Bilişsel İşlev Üzerindeki Asimetrik Etkileri

Bireylerin bilişsel işlevlerini (düşünme, muhakeme, dil ve karar verme vb. süreçler) etkileyen sosyal faktörler bulunmaktadır. Literatürde, evlilik memnuniyetinin bilişsel işlevi desteklediği bilinmektedir. Bu çalışmada da evliliğin bilişsel işlev üzerindeki etkisi ele alınmış, evlilik memnuniyetinin artması ve azalması durumunda ne gibi etkilerin ortaya çıktığı araştırılmıştır. 

Amaç

Evlilik ve bilişsel işlev üzerine yapılan önceki çalışmalarda genel itibarıyla bu iki durumun simetrik etkileri üzerinde durulmaktadır. Bu çalışmanın amacı ise, asimetrik etkileri ele alarak evlilik ve bilişsel işlev arasındaki ilişkiyi incelemek olmuştur. Evlilik memnuniyetinin artması ve azalmasının bilişsel işlev üzerinde farklı şekillerde etkisinin olacağı fikrinden yola çıkarak asimetrik etkiyi incelemek amaçlanmıştır.

Yöntem

Metodoloji: Bu çalışmada, evlilik memnuniyeti ile bilişsel işlev arasındaki boylamsal ilişkiyi anlamak için standart sabit etkiler^[a] modeli uygulanmıştır. Ayrıca araştırmada asimetrik sabit etkiler modelleri kullanılmış ve evlilik memnuniyetindeki değişimler, pozitif (artış) ve negatif (azalış) bileşenlere ayrılarak ayrı ayrı analiz edilmiştir. Bilişsel rezerv, kaynaklara erişim ve partnerliğin yaşa bağlı değişkenliği gibi faktörleri dikkate alarak, orta yaşlı ve yaşlı yetişkinler için ayrı analizler yapılmıştır. Son olarak, evlilik memnuniyetinin bilişsel işlev üzerindeki asimetrik etkilerinin cinsiyete göre farklılaşıp farklılaşmadığını incelemek amacıyla cinsiyete göre katmanlandırılmış analizler gerçekleştirilmiştir.

Veri Toplama: Bu araştırmada, 2006-2018 yılları arasında yürütülen Güney Kore Boylamsal Yaşlanma Çalışması’ndan (KLoSA) elde edilen yedi dalga verileri kullanılmıştır. Çalışma, 7407 katılımcı ve 36.807 gözlemden oluşmaktadır. KLoSA, 45 yaş ve üzeri bireylerin sosyoekonomik durumu, ruh sağlığı ve fiziksel sağlığı gibi çeşitli alanlarda bilgi toplamak amacıyla iki yılda bir yapılan ulusal düzeyde temsili bir anket çalışmasıdır. Örneklem, Kore İstatistikleri Nüfus ve Konut Sayımına (Population and Housing Census of Korea Statistics) dayandırılmış ve konut türü (apartman veya normal konut) ile coğrafi konum (kentsel veya kırsal alan) dikkate alınarak çok aşamalı tabakalı örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Çalışmada kullanılan veriler anonimleştirilmiş olup, tüm katılımcılardan bilgilendirilmiş onam formu alınmıştır.

Veri Analizi: Bu çalışmada, evlilik memnuniyeti ile bilişsel işlev arasındaki ilişkiyi analiz etmek için öncelikle, geleneksel Birleştirilmiş En Küçük Kareler (OLS) modelleri uygulanmıştır. Ancak, OLS modelleri bireyler arasındaki gözlemlenemeyen farklılıklardan (örneğin, kişilik, genetik faktörler veya evlilik geçmişi) kaynaklanan ön yargılara duyarlı olabilir.  Bu sorunu gidermek için sabit etkiler modelleri kullanılmıştır. Sabit etkiler modelleri, bireylere özgü ve zamana bağlı olmayan faktörleri kontrol ederek daha güvenilir tahminler sunar. Ancak, standart sabit etkiler modelleri evlilik memnuniyetindeki artış ve azalışın etkilerini simetrik olarak ele alır. Bu nedenle, çalışmada asimetrik sabit etkiler modelleri de kullanılarak evlilik memnuniyetinin pozitif ve negatif değişimlerinin ayrı ayrı incelenmesi sağlanmıştır.

Temel Bulgular

Bu çalışmanın bulguları, evlilik memnuniyetindeki değişimlerin bilişsel işlev üzerindeki etkilerinin simetrik olmadığını göstermektedir. Standart sabit etkiler modelleri, evlilik memnuniyetinin artış ve azalışının bilişsel işlev üzerindeki etkilerinin eşit olduğunu varsayarken, asimetrik sabit etkiler modelleri, evlilik memnuniyetindeki düşüşün bilişsel işlev üzerinde daha güçlü olumsuz etkiye sahip olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum, evlilik memnuniyetindeki azalmanın, bilişsel gerilemeyi hızlandırabileceğini göstermektedir.

1. Yaş gruplarına göre evlilik memnuniyeti ve bilişsel işlev arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır.

Orta yaşlı katılımcıların bilişsel işlev seviyeleri yaşlı yetişkinlere kıyasla daha yüksek çıkmıştır. Orta yaşlı kişilerde bu oran %27,73 iken, yaşlı kişilerde %25,61 olmuştur. Aynı şekilde evlilik memnuniyeti de orta yaşlı katılımcılarda daha yüksek çıkmıştır. Orta yaşlı katılımcıların evlilik memnuniyet oranları %72,46 iken, yaşlı katılımcıların oranları %70,67 şeklindedir. Ayrıca, yaşlı yetişkinlerde evlilik memnuniyetinin azalmasının, orta yaşlı yetişkinlere kıyasla bilişsel işlev üzerinde daha olumsuz bir etkisi olduğu bulunmuştur.

2. Evlilik memnuniyetinde sabitlik ve dalgalanmalar bir arada gözlemlenmektedir.

Bu çalışmada, 2006 ve 2018 sürelerini kapsayan dalgalar incelendiğinde, yıllara göre evlilik memnuniyetinin sabit kaldığı %25-35 gibi bir oran ile görülmektedir. Bununla birlikte evlilik memnuniyetinin arttığı ve azaldığı yıllar değişiklik göstermektedir. Evlilik memnuniyetindeki artış %29,47 ile %35,68 arasında bir oran ile değişirken, evlilik memnuniyetindeki azalma %28,46 ile %44,70 arasında bir oran ile değişiklik göstermiştir.

3. Evlilik doyumunda azalmanın bilişsel işlevde azalma ile ilişkili olduğu, evlilik doyumunda artışın ise bilişsel işlevde artış ile ilişkili olduğu tespit edilmiştir.

Çalışmanın bulguları, evlilik memnuniyetindeki değişimler ile bilişsel işlev arasında anlamlı bir ilişki olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu iki durumun birbiri üzerindeki etkinin asimetrik olduğu görülmüştür. Buna göre, azalan evlilik doyumunun bilişsel işlev üzerindeki etkisi, artan evlilik doyumunun bilişsel işlev üzerindeki etkisinden daha güçlüdür.

4. Erkeklerde ve kadınlarda evlilik memnuniyetinin azalmasının, evlilik memnuniyetinin artmasından daha belirgin bir şekilde bilişsel işlev üzerinde etkiye sahip olduğu görülmüştür.

Bu çalışmanın sonucuna göre, evlilik memnuniyeti ve bilişsel işlev arasındaki asimetrik etkilerin cinsiyet faktörüyle anlamlı bir ilişkisi olmamıştır. Hem kadınlar hem de erkekler için evlilik memnuniyetindeki azalışın, artışa kıyasla bilişsel işlev üzerinde daha güçlü bir etkiye sahip olduğu görülmüştür.

Sonuç

Bu çalışma, Güney Kore’deki orta yaşlı ve yaşlı yetişkinler üzerinde gerçekleştirilen uzun vadeli bir araştırmaya dayanarak, evlilik memnuniyetinin bilişsel işlev üzerindeki etkilerini incelemektedir. Literatürdeki önceki çalışmalardan farklı olarak, simetrik etki varsayımının ötesine geçerek asimetrik sabit etki modellerini kullanan ilk araştırma olma özelliğini taşımaktadır. Bulgular, özellikle yaşlı yetişkinlerde evlilik memnuniyetindeki değişimlerin bilişsel işlev üzerinde asimetrik etkiler yarattığını göstermiştir. Çalışma, evlilik memnuniyetinin bilişsel işlev üzerindeki etkilerinin yaşa göre farklılık gösterdiğini, ancak cinsiyet temelinde anlamlı bir farklılık bulunmadığını ortaya koymaktadır. Yaşlı yetişkinlerde evlilik memnuniyetindeki düşüş, bilişsel gerileme üzerinde daha güçlü bir olumsuz etkiye sahipken, orta yaşlı bireylerde evlilik memnuniyetindeki artışın bilişsel işlevi koruyucu veya geliştirici bir rol oynayabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Bu bulgular, evliliğin bireylerin bilişsel sağlığı üzerindeki etkisini anlamak açısından önemli bir perspektif sunmaktadır.

Kaynak

Kim, J., &  Hwang, S. (2024).  The asymmetric effects of improving and declining marital satisfaction on cognitive function. Journal of Marriage and Family,  86(4),  887–909. https://doi.org/10.1111/jomf.12991