Ebeveynler, Ücretli Çalışmayı Engelleyen Çocuk Bakımını Nasıl Paylaşıyor? İş Düzenlemeleri, Esnek Çalışma ve Çocuk Bakımı

Çocuk bakımı çeşitli sorumlulukları kapsamakta, bu sorumluluklar toplumsal cinsiyet temelli bir biçimde daha çok kadınlar tarafından üstlenilmektedir. Bu bakım görevlerinin büyük ölçüde bireylerin çalışma saatleriyle örtüşmesi, iş yaşamını doğrudan etkileyen bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışma, Birleşik Krallık’ta, özellikle evden çalışma gibi esnek çalışma biçimlerinin son yıllarda dikkat çekici şekilde arttığını ortaya koymakta ve bu değişimin toplumsal cinsiyet bağlamında nasıl farklılaştığını araştırma sorusu olarak ele almaktadır. Araştırma, anneler ile babaların çocuk bakımına ilişkin sorumlulukları nasıl paylaştıklarını ve bu paylaşımın çalışma biçimleri ile iş esnekliği düzeyleriyle nasıl ilişkilendiğini incelemektedir.  Literatürdeki bazı teoriler kapsamında da bakıldığında, esnek çalışmanın teorik olarak iş-aile dengesini kolaylaştırabileceği savunulsa da uygulamada cinsiyet eşitsizliklerini pekiştirebileceği vurgulanmaktadır.

Amaç

Bu çalışma, çocuk bakımının cinsiyete dayalı olarak nasıl paylaşıldığını ve esnek çalışma düzenlemelerinin bu bölünmedeki rolünü incelemeyi amaçlamaktadır. Özellikle, ebeveynlerin iş düzenlemeleri (tam zamanlı, yarı zamanlı, esnek çalışma saatleri) ile çocuk bakımının paylaşımı arasındaki ilişkiyi analiz etmek hedeflenmiştir. Çalışmanın amacı, ebeveynlerin çocuk bakımındaki rollerinin, iş-aile sınırlarını nasıl şekillendirdiğini ve bu şekillendirmenin cinsiyet normlarına nasıl etki ettiğini anlamaktır.

Yöntem

Metodoloji: Bu çalışmada, hazır veri seti kullanılarak nicel araştırma yöntemleri uygulanmıştır. Analizin ilk aşamasında, partneriyle birlikte yaşayan, 12 yaşından küçük çocuğu olan ve çocuk bakımı ile partnerlik ilişkilerine yönelik sorulara yanıt veren katılımcılar dikkate alınmıştır. İkinci aşamada ise yalnızca her iki partnerin de ücretli bir işte çalıştığı katılımcılar dikkate alınmıştır. Bu araştırmada bağımlı değişken olarak, beş farklı çocuk bakımı görevinden (çocukların düzgün giyinmesini sağlamak, çocuklar hasta olduğunda evde kalmak, çocukları kreşe/okula bırakmak ve almak, çocukları yatağa yatırmak ve çocuklarla oynamak) hangisini, çiftlerin hangi üyesinin (anne, baba veya her ikisi) yerine getirdiği incelenmiştir. Bağımsız değişkenler arasında çiftin çalışma düzeni (örneğin, her iki ebeveynin tam zamanlı çalışması veya birinin yarı zamanlı çalışması), evden çalışma durumu ve esnek çalışma saatlerine erişimi yer almaktadır. Kontrol değişkenleri olarak ise çocuk sayısı, en küçük çocuğun yaşı, resmî çocuk bakım hizmeti kullanımı (kreş vb.), katılımcının cinsiyeti, yaşı, eğitim düzeyi ve hane gelir düzeyi dikkate alınmıştır.

Veri Toplama

Bu araştırma, çevrim içi veri toplama metodunu kullanarak, 2022-23 yıllarında Birleşik Krallık’ta gerçekleştirilen ve 18-59 yaş aralığındaki bireyleri kapsayan, itmeli-web katmanlı ulusal bir olasılık örneklemi olan Birleşik Krallık Nesiller ve Cinsiyet Araştırması’nı (GGS) kullanmaktadır. 84.650 kişiye gönderilen davetler sonucunda, %15 yanıt oranı elde edilmiş ve 7.203 kişi çevrim içi anketi tamamlamıştır.

Veri Analizi

Çalışmada, her görevin cinsiyete dayalı iş bölümünü anlamak amacıyla ikili lojistik regresyon analizleri gerçekleştirilmiştir. Bağımlı değişken, görevlerin “her zaman/genellikle anne” tarafından yapılması ile “eşit olarak her ikisi veya her zaman/genellikle baba” tarafından yapılması şeklinde iki kategoriye indirgenmiştir. Her görev için dört ayrı regresyon modeli çalıştırılmıştır. Model 1, tüm çiftleri kapsayarak yalnızca temel kontrol değişkenlerini ve çalışma düzenlemelerini içermektedir. Model 2 evden çalışma statüsünü, Model 3 esnek saatlere erişimi ve Model 4 her iki düzenlemeyi bir arada değerlendirmiştir.

Temel Bulgular

1. Çocuk bakımı görevinin çoğunlukla anneler tarafından üstlenildiği görülmektedir.

Tüm çiftler incelendiğinde, iş gününe doğrudan müdahale etme potansiyeli taşıyan çocuk bakım görevlerinin (örneğin, çocukları giydirmek ve hasta olduklarında evde kalmak) çoğunlukla anneler tarafından üstlenildiği görülmüştür. Çocukları okula bırakma, çocukları giydirme, hasta olduklarında evde kalma görevleri, “her zaman/genellikle anne” seçeneğinin en yüksek oranda işaretlendiği görevler olmuştur. Öte yandan, iş saatleriyle daha az çatışan görevler (çocukları yatağa yatırmak ve onlarla oynamak) daha eşit biçimde paylaşılmış ve bu görevlerde “her ikisi de eşit olarak” yanıtı öne çıkmıştır. Özellikle çocukları yatağa yatırma görevinde eşit paylaşım oranı %61, çocuklarla oynama görevinde ise %67 olarak tespit edilmiştir. Annelerin üçte biri çocukları her zaman ya da genellikle yatağa yatırırken, bu oran babalarda yalnızca %10 olarak görülmektedir. Benzer şekilde, annelerin yaklaşık dörtte biri çocuklarla düzenli olarak oynarken, babalarda bu oran %10’un altında kalmıştır.

2. Çalışma düzeni ve cinsiyete göre çocuk bakımı görevleri farklılaşmaktadır.

Annenin çalışmadığı durumlarda, işe müdahale eden çocuk bakım görevlerinin (örneğin hasta çocukla evde kalmak, çocuğu giydirmek) büyük ölçüde anneler tarafından üstlenildiği, ancak işe müdahale etmeyen görevlerin (çocuğu yatırmak, çocukla oynamak) daha eşit paylaşıldığı görülmektedir. Her iki ebeveynin yarı zamanlı çalıştığı ya da annenin daha fazla çalıştığı çiftlerde ise görevlerin, işe müdahale edenler dâhil, daha eşit paylaşıldığı görülmüştür. Bu durum, görevlerin çoğunlukla babaların iş düzenine göre şekillendiğini göstermektedir.

3. Evden çalışma durumu çocuk bakımı üzerinde etkilidir.

Babaların evden çalıştığı çiftlerde, hasta çocukla evde kalma görevinin eşit paylaşılma olasılığı %69, çocukları giydirme görevinin eşit paylaşılma olasılığı ise %77 daha yüksek çıkmıştır. Buna karşılık, anneler evden çalıştığında hasta çocukla ilgilenme görevini paylaşma olasılığı %35 daha düşük çıkmıştır. Bu bulgular, babaların evden çalışmasının görev paylaşımını olumlu etkilediğini, ancak anneler için bazı görevlerde yükün arttığını göstermektedir.

4. Esnek çalışma saatleri ile çocuk bakımı arasında anlamlı bir ilişki vardır.

Babaların esnek çalışma saatlerine erişimi olduğunda, hasta çocukla evde kalma görevini eşit şekilde paylaşma olasılığı 2,3 kat; çocukları okula veya bakımevine bırakma işini paylaşma olasılığı ise %64 daha yüksektir. Ayrıca bu babalar, çocukları yatağa yatırma ve onlarla oynama gibi görevleri de eşit şekilde paylaşmaya daha yatkın çıkmışlardır (her ikisi için %64-%65 daha yüksek olasılık). Buna karşın, esnek saatler babaların çocukları giydirme görevine katılımını artırmamaktadır; bu durum cinsiyet rolleri ile açıklanmaktadır. Annelerin esnek çalışma saatlerine sahip olduğu durumlarda ise hasta çocukla evde kalma görevini paylaşma olasılığı %48 daha düşük çıkmıştır.

• Sosyodemografik değişkenlere göre çocuk bakımı görevleri farklılıklar göstermektedir. Daha yaşlı katılımcıların, hasta çocuklarla evde kalma görevini partnerleriyle eşit olarak paylaşma durumları genç katılımcılara kıyasla daha yüksek çıkmıştır.
• Daha yüksek eğitimli bireyler, çocukları okula bırakma görevini partnerleriyle paylaşma konusunda daha eğilimli gözükmektedir. Ancak diğer çocuk bakım görevlerinde (örneğin çocuklarla oynamak, yatağa yatırmak gibi) eğitim düzeyine göre anlamlı bir fark gözlemlenmemiştir.
• Tek çocuğu olan çiftlerde, birden fazla çocuğu olanlara kıyasla çocukları yatağa yatırma görevini eşit paylaşma olasılığı daha düşük çıkmıştır.
• 5 yaşından küçük çocuğu olan çiftlerin, daha büyük çocuğu olanlara kıyasla çocuklarıyla oynama görevini eşit paylaşma eğilimi daha düşük çıkmıştır.
• Kadın katılımcıların, çocuk bakımını partnerleriyle eşit olarak paylaştıklarını belirtme olasılıkları genel olarak daha düşük çıkmıştır. Buna karşılık, erkek katılımcıların görevleri ya eşit olarak üstlendiklerini ya da liderlik ettiklerini bildirme olasılıkları daha yüksektir.

Sonuç

Bu çalışma, çocuk bakımındaki cinsiyet eşitsizliğini yalnızca genel değil, görev bazlı olarak incelemenin önemini vurgulamıştır. Bulgular, özellikle işe müdahale eden çocuk bakımı görevlerinde babaların esnek çalışma erişiminin cinsiyet eşitliğini artırabileceğini göstermiştir. İngiltere’de esnek çalışmaya erişimin artırılması yönündeki yasal gelişmeler umut verici olmakla birlikte, ofise dönüş baskıları gibi politikaların bu kazanımları geri çevirebileceğine dikkat çekilmiştir. Bu nedenle, esnek çalışma uygulamalarının geri çekilmesine karşı dikkatli olunması ve özellikle babaları hedef alan, onların bakım rollerini artırıcı politikaların geliştirilmesi önerilmektedir. Böylece hem annelerin ekonomik katkılarının iyileştirileceği hem de hanehalkı refahı ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin destekleneceği ifade edilmiştir.

Kaynak: Kuang, B., Perelli-Harris, B. and Berrington, A. (2025), How do Parents Share Childcare that Interferes with Paid Work? Work Arrangements, Flexible Working, and Childcare. Journal of Marriage and Family. https://doi.org/10.1111/jomf.13112