Erkekler Baba Olduğunda, Kadınlar Proje Lideri Oluyor: İsveç’te Ebeveynlik Uygulamaları
Ev içi sorumluluklarının cinsiyete göre farklılaşması meselesi, bu çalışmanın temel konusunu oluşturmaktadır. Bu makale, ev içi emeğin çoğunlukla görünmez kalan bir boyutunu, bilişsel emek olarak da adlandırılan zihinsel yükü mercek altına almaktadır. İsveç kapsamında gerçekleştirilen bu çalışmada, ebeveynlerin iş bölümünün zaman içerisindeki değişimi derinlemesine incelenmiştir. Son yıllarda bilişsel emeğe ve bunun çiftler arasında nasıl paylaşıldığına dair ilginin arttığını ifade eden bu çalışma, bilişsel emeğin farklı yönlerinin ebeveyn çiftler arasında nasıl geliştiğini daha yakından anlamayı amaçlamaktadır.
Amaç
Bu çalışmanın amacı, ebeveyn ev içi iş bölümlerinin zamanla cinsiyete göre nasıl farklılaştığının incelenmesi olmuştur. Ebeveynliğe geçiş süreci ve sonrasında bilişsel emeğin (yani bakım ve/veya ev işi üzerindeki daha görünmez genel planlama sorumluluğunun) nasıl geliştiği üzerinde duran bu çalışma; ev içi işlerdeki görünmez sorumluluğu daha çok annelerin üstlendiğini vurgulamaktadır. Bu amaç ve konu kapsamında ise aşağıdaki araştırma soruları ele alınmıştır:
- Çiftler arasındaki iş bölümü ebeveynliğe geçiş sırasında ve çocukları erken çocukluktan okul çağına geçerken nasıl değiştirilir, sürdürülür ve/veya sorgulanır?
- Bilişsel emek ve bu tür emeğin farklı yönleri, incelenen ebeveyn çiftleri arasında zaman içinde nasıl ortaya çıkar?
Yöntem
Metodoloji: Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı bu çalışmada, örneklem, İsveç doğumlu orta sınıf ebeveynlerden oluşan 12 çiftten oluşmaktadır. Bu çalışma, bilişsel emeğin zaman içindeki değişimini ve gelişimini incelemek amacıyla yürütülmüş boylamsal bir araştırmadır; bu kapsamda aynı çiftlerle üç farklı zaman noktasında (ilk gebelikte, çocuk 1,5 yaşındayken ve çocuk 11 yaşındayken) görüşmeler gerçekleştirilmiştir.
Veri Toplama
Katılımcılar, 2009 yılında sağlık merkezleri ve çevrim içi ebeveyn forumları aracılığıyla gönüllü olarak araştırmaya dâhil edilmiştir. Görüşmeler, kadın ve erkekle ayrı ayrı yapılmış ve her biri yaklaşık 2-2,5 saat sürmüştür. Görüşmeler yarı yapılandırılmış görüşme formuna dayanmakta olup bakım, ev işi, ücretli iş, iş-aile dengesi ve boş zaman gibi temaları kapsayan açık uçlu sorular içermektedir. Birinci ve ikinci zaman noktalarındaki görüşmeler yüz yüze yapılırken, üçüncüde pandemi nedeniyle görüşmelerin bir kısmı video konferans yoluyla, biri ise telefonla gerçekleştirilmiştir. Tüm görüşmeler yazıya dökülmüştür.
Veri Analizi
Bu çalışmada tematik analiz yöntemi kullanılmıştır. Öncelikle tüm görüşme kayıtları okunarak notlar alınmış, ardından iş bölümüyle ilgili ana temalar belirlenmiş; kodlamalar yapılmıştır. Zaman içindeki değişim ve sürekliliği görmek adına üç zaman noktasındaki veriler karşılaştırılmış, ayrıca çiftler arası benzerlik ve farklılıklar analiz edilmiştir.
Temel Bulgular
- Birinci Görüşme: Ebeveyn olmadan önce ev içi sorumlulukların paylaşımı daha eşittir.
Ebeveyn olmadan önce çiftler ev işlerini genellikle eşitlikçi bir şekilde paylaştıklarını ifade etseler de bu eşitlik genellikle farklı türdeki işlerde uzmanlaşma şeklinde gerçekleşmiştir; erkekler yemek pişirme ve alışveriş gibi işler üstlenirken, kadınlar temizlik, çamaşır ve toplama gibi işleri üstlenmektedir. Her iki taraf da ev işlerine benzer süreler ayırdığını belirtse de bazı kadınlar görünmez ve sürekli olan planlama faaliyetlerinin büyük kısmını üstlendiklerini fark etmiş, bu da toplumsal cinsiyete dayalı bir iş bölümü riskine işaret etmiştir. Kadınlar, ileride çocuk sahibi olduklarında bu eşitsizliğin artabileceğini öngörmüş ve özellikle planlama sorumluluğunun daha çok kendilerine düşeceğini ifade etmişlerdir.
- İkinci Görüşme: Ebeveynlik izni ev içi rolleri etkilemektedir.
İkinci görüşme zamanında, çocuklar yaklaşık 1,5 yaşına geldiğinde, ebeveyn izinlerinin çoğu sona ermiş veya sona ermek üzere olan bir zaman dilimini kapsamaktadır. Ebeveyn izni paylaşımı çiftler arasında farklılık göstermekte; bazı çiftler eşit paylaşım sağlarken, bazı çiftlerde anneler daha uzun süreli izin kullanmıştır. Ancak her durumda babalar en az dört ay ebeveyn izni almıştır. Çocuk bakımı ve ev işlerinin eşit bölüştürüldüğü sıklıkla belirtilse de kadınlar genellikle hem daha fazla ev işi yapmakta hem de planlama sorumluluğunu üstlenmektedir. Bazı ailelerde babalar ebeveyn izninde oldukları için, annelerden daha fazla ev işi ve çocuk bakımına katıldıkları görülmüştür.
- Üçüncü Görüşme: Anneler, ailenin proje lideri olarak görülmektedir.
Çiftlerle üçüncü kez görüşüldüğünde, çocukların büyüdüğü ve daha bağımsız hâle geldikleri, ancak günlük yaşamın düzenlenmesinde hâlâ karmaşa yaşandığı görülmüştür. Bazı ebeveynler, iş bölümünde annelerin genellikle çocuk bakımı ve ev işleriyle ilgili daha fazla planlama yaptığını belirtmişlerdir. Çiftler, iş bölümünü genellikle eşit olarak tanımlasa da annelerin daha fazla planlama yaptığı gözlemlenmiştir. Annelerin, ailenin “proje liderleri” gibi, çocuklarla ilgili tüm planlamayı ve organizasyonu üstlendikleri görülmüştür. Babaların ise bu durumu bazı açılardan kabul ettikleri, çünkü eşlerinin planlama konusunda daha hevesli ve iyi olduklarını belirttikleri gözlemlenmiştir. Ancak bazı babalar, bu cinsiyete dayalı iş bölümü konusunda hoşnutsuzluklarını da dile getirmişlerdir.
Sonuç
Bu çalışma ebeveynliğe geçiş sırasında ve ebeveynlik sürecinde ev içi rollerin cinsiyete göre nasıl paylaşıldığını incelemiştir. Çalışmanın ulaştığı sonuçlardan biri, genelde çiftlerin ev işleri ve bakım konusunda eşit iş bölümü hedefini gözettikleri olmuştur. Bununla birlikte ebeveynler arasındaki iş bölümünün zamanla değişen ve çoğunlukla kadının sorumluluğunda olan bilişsel emekle nasıl şekillendiği de gözlemlenmiştir. Başlangıçta eşitlikçi bir bölünme normu varken, zamanla özellikle annelerin, çocuk bakımının genel planlaması ve ev işleri gibi bilişsel emek sorumluluğunu daha fazla üstlendiği görülmüştür. Çalışmanın temel bulgusu, kadınların bilişsel emek, özellikle çocuk bakımına dair bu görünmeyen sorumlulukları, anne olmadan önce zihinlerinde tasarladıkları ve zamanla belirginleştiği yönündedir.
Kaynak: Alsarve, J., & Glatz, T. (2025). When men become fathers, women become project leaders: Swedish parenting practices over time. Journal of Family Studies, 1–22. https://doi.org/10.1080/13229400.2025.2481113