Neoliberal zamanlarda yetişkin öğrenciler olarak öğretmenler: motivasyonlar, eğilimler ve uygulamalar
Giriş
Son yıllarda neoliberal politikalar eğitim sistemlerini derinden etkilemiş, öğretmenlerin mesleki öğrenme süreçleri ve motivasyonları yeniden şekillenmiştir. Neoliberalizm, eğitimde bireyselleşme, hesap verebilirlik ve performansa dayalı yaklaşımları teşvik ederek öğretmenlerin profesyonel gelişimlerini ve öğrenme biçimlerini değiştirmiştir. Bu bağlamda öğretmenler artık yalnızca bilgiyi aktaran değil, aynı zamanda sürekli öğrenen yetişkinler olarak görülmektedir. Öğretmenlerin profesyonel öğrenme süreçleri ise motivasyonlarını, iş tatminlerini ve eğitimdeki kaliteyi doğrudan etkileyen kritik unsurlardan biri hâline gelmiştir. Bu makalede öğretmenlerin yetişkin öğrenenler olarak yaşadıkları deneyimler, neoliberal politikaların etkileri ışığında analiz edilmiştir.
Amaç
Bu araştırmanın temel amacı, neoliberal eğitim politikalarının öğretmenlerin yetişkin öğrenme süreçleri üzerindeki etkilerini incelemek ve öğretmenlerin mesleki öğrenmeye yönelik motivasyonlarını, öğrenme pratiklerini ve bu süreçlerde karşılaştıkları temel zorlukları derinlemesine anlamaktır.
Yöntem
Araştırma Modeli: Araştırmada nitel araştırma deseni tercih edilmiş olup, fenomenolojik yaklaşım kullanılmıştır.
Örneklem: Çalışma, İstanbul’daki özel ilköğretim okulları bağlamında yürütülmüştür. Çalışmanın örneklemi, farklı yaş, cinsiyet ve kıdem düzeylerini temsil eden özel okullarda görev yapan toplam 24 öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmanın geçerliliği için özel sektörde en az beş yıllık deneyim, en az iki farklı kurumda çalışmış olmak gibi kriterler belirlenmiştir.
Veri Toplama Süreci: Veriler, öğretmenlerin mesleki öğrenmeye yönelik motivasyonları, kullandıkları öğrenme stratejileri ve karşılaştıkları engelleri derinlemesine incelemek üzere hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşmeler aracılığıyla toplanmıştır.
Veri Analizi: Görüşmelerden elde edilen veriler tematik analiz yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir. Tematik analizde ilk aşamada veriler kodlanmış, daha sonra benzer kodlar temalar ve alt temalar hâlinde gruplanmıştır. Bu analiz süreciyle, neoliberal politikaların öğretmenlerin profesyonel gelişim süreçlerindeki etkileri açıkça ortaya konmuştur.
Temel Bulgular
Tematik analize dayalı olarak bulgular beş tema altında ele alınmıştır.
- Mesleki Öğrenme Motivasyonları
Öğretmenlerin mesleki gelişime katılımları içsel ve dışsal motivasyonlarla şekillenmektedir. İçsel motivasyonlar, öğretmenlerin kişisel gelişim istekleri, öğrenme merakları ve öğrencilerine daha etkili olma arzularından kaynaklanmaktadır. Öğretmenler, öğrenme sürecinden keyif almakta ve kendi profesyonel tatminleri için mesleki gelişime katılmaktadır. Ancak görüşmelerde, öğretmenlerin içsel motivasyonunun altındaki önemli itici güçlerden birinin de eğitim sektörünün tetiklediği yetersizlik hisleri olduğu görülmüştür. Diğer yandan dışsal motivasyonlar ise kariyer fırsatları, sertifika ve diploma edinme gibi mesleki yükselme imkânlarıyla ilgilidir. Özellikle kariyerinin başındaki öğretmenler için dışsal motivasyonlar daha belirgin ve etkili olmaktadır.
- Katılım Gösterilen Mesleki Gelişim Türleri
Öğretmenler tarafından tercih edilen mesleki gelişim türleri, bireysel modeller ve okul temelli modeller olmak üzere iki kategoriye ayrılmaktadır. Bireysel modeller, öğretmenlerin kendi inisiyatifleriyle katıldığı seminerler, kurslar ve konferanslar gibi etkinlikleri kapsamakta ve öğretmenlerin profesyonel tercihleriyle şekillenmektedir. Okul temelli modeller ise, okul yönetimi tarafından organize edilen, okulun ihtiyaç ve hedeflerine yönelik grup eğitimleri ve uygulamalı atölye çalışmalarıdır. Öğretmenler, mesleki öğrenme süreçlerini büyük ölçüde kendi bireysel çabalarıyla sürdürdüklerini dile getirmişlerdir. Resmî mesleki gelişim programlarının genellikle gerçek ihtiyaçlarını karşılamadığını, bu nedenle internet kaynakları, kitaplar ve çevrim içi platformlar gibi informel kaynakları daha çok kullandıklarını ifade etmişlerdir. Katılımcılar, neoliberal eğitim politikalarının rekabetçi bir ortam yarattığını ve bu durumun öğretmenler arası iş birliğini azalttığını belirtmişlerdir. Öğretmenler arasında mesleki öğrenme için yeterli paylaşım ve dayanışmanın oluşmadığına dikkat çekmişlerdir.
- Tercih Edilen Mesleki Gelişim Konuları
Öğretmenlerin mesleki gelişim için tercih ettikleri konular genellikle güncel eğitim trendleri, popüler öğretim yöntemleri ve teknoloji entegrasyonu gibi alanlardan oluşmaktadır. Katılımcılar özellikle eğitimde yenilikçi uygulamalar ve popüler konulara odaklanarak, kısa vadede okul ve kariyerlerinde fark yaratabilecekleri alanları tercih etmektedir. Bu eğilim, mesleki gelişim programlarının pazarlama ve trend odaklı stratejilerle sunulmasını teşvik etmektedir.
- Katılım Sıklığı ve Biçimi
Mesleki gelişim etkinliklerine katılım sıklığı, kariyer evresine ve öğretmenin mesleki önceliklerine göre farklılaşmaktadır. Kariyerinin başındaki öğretmenler, sertifika ve diplomaları biriktirmek ve istihdam edilebilirliklerini artırmak için mesleki gelişime daha sık ve düzenli katılmaktadır. Daha deneyimli öğretmenler ise, mesleki gelişimi profesyonel bilgi ve becerilerini tazelemek ya da güncellemek için daha seçici bir yaklaşımla tercih etmektedir. Ayrıca, mesleki gelişim etkinliklerine katılımda çevrim içi platformların yaygınlaşması ve zaman kısıtlarının öğretmenlerin katılım biçimlerini şekillendirdiği gözlemlenmiştir.
- Bütçe
Öğretmenlerin mesleki gelişim için bütçe tahsisi, okulların finansman politikalarına göre şekillenmektedir. Özel okullarda, mesleki gelişim genellikle okul bütçesinden finanse edilmektedir. Öğretmenler bireysel olarak masraf yapmak yerine, okul yönetiminin sağladığı eğitim fırsatlarına yönelmektedir. Ancak bütçe sınırlılıkları, öğretmenlerin tercihlerini kısıtlamakta ve yönetimin belirlediği programlara bağımlı hâle getirmektedir. Bu durum öğretmenlerin bireysel mesleki gelişim tercihlerini özgürce yapabilme özerkliğini azaltmakta ve okul yönetiminin kararlarını merkezî konuma yerleştirmektedir.
Sonuç
Bu çalışma, neoliberal eğitim politikalarının öğretmenlerin profesyonel gelişim süreçlerini ve motivasyonlarını olumsuz etkilediğini ortaya koymaktadır. Öğretmenlerin öğrenme motivasyonları içsel ve dışsal faktörlerden etkilense de, neoliberal politikaların getirdiği performans odaklı, bireyselleşmiş ve rekabetçi ortam genellikle öğretmenlerin içsel motivasyonlarını baskılamakta ve uzun vadede tükenmişliğe neden olmaktadır. Araştırma sonuçları, öğretmenlerin gerçek ihtiyaçlarına cevap veren, içsel motivasyonu ve iş birliğini destekleyen mesleki gelişim modellerinin önemini vurgulamaktadır. Eğitim politikalarının öğretmenlerin mesleki özerkliklerini artırıcı ve kolektif öğrenme ortamlarını teşvik edici biçimde yeniden düzenlenmesi önerilmektedir. Böylece öğretmenlerin hem mesleki tatminleri artacak hem de eğitim kalitesi daha sürdürülebilir hâle gelecektir.
Kaynak
Özkeskin, H., & Yıldız, A. (2025). Teachers as adult learners in neoliberal times: motivations, trends, and practices. Professional Development in Education, 1-17. https://doi.org/10.1080/19415257.2025.2486048