Okul Yöneticilerinin İnovasyona Yönelik Öz Yeterliği: Mesleki Gelişim ve Öğrenme Ağlarının Etkisi

Giriş

Okul liderlerinin öz yeterlik algıları, okulların yönetim başarısı ve yeniliklerin uygulanmasında kritik bir öneme sahiptir. Özellikle inovasyona yönelik öz yeterlik, okul yöneticilerinin değişimi gerçekleştirebilme kapasitesi ile ilişkilidir. Ancak bu özelliğin nasıl geliştiği, özellikle profesyonel öğrenme fırsatlarının bu süreç üzerindeki etkisi yeterince incelenmemiştir. Bu çalışma, okul liderlerinin inovasyona yönelik öz yeterliklerini etkileyen faktörleri araştırmakta; Bandura’nın öz yeterlik kaynakları (başarı deneyimi, dolaylı deneyim, sözel ikna ve duygusal durumlar) ile profesyonel gelişim ve öğrenme ağlarının rolünü değerlendirmektedir.

Amaç

Araştırmanın temel amacı, okul liderlerinin inovasyona yönelik öz yeterlik algılarını hangi faktörlerin olumlu yönde etkilediğini belirlemek ve özellikle mesleki gelişim programları ile formel ve informel öğrenme fırsatlarının bu süreçteki etkisini analiz etmektir.

Yöntem

Araştırma Modeli: Çalışmada nicel bir yöntem tercih edilmiş ve kesitsel bir tasarım kullanılmıştır. Araştırmada, okul liderlerinin öz yeterlik algıları ve bu algıların çeşitli faktörlerle ilişkileri incelenmiştir.

Örneklem: Araştırmanın örneklemi Almanya’dan, farklı eğitim kademelerinden toplam 405 okul yöneticisinden oluşmaktadır. Katılımcılar, rastgele seçilmiş ve Almanya genelindeki okul türlerini temsil edecek şekilde belirlenmiştir.

Veri Toplama Araçları: Veriler, çevrim içi anket yöntemiyle toplanmıştır. Anketlerde, öz yeterlik algıları, başarı deneyimleri, sözel ikna, duygusal durumlar ve öğrenme fırsatlarıyla ilgili sorulara yer verilmiştir. Ölçüm araçları daha önce geçerliliği kanıtlanmış ölçeklerden uyarlanmıştır. Ayrıca, okul büyüklüğü, okul türü, mesleki deneyim gibi kontrol değişkenleri de anketlere dâhil edilmiştir.

Veri Analizi: Verilerin analizinde yapısal eşitlik modellemesi (SEM) kullanılmıştır. Modelin uyumu ve parametre tahminlerinin sağlamlığı çeşitli istatistiksel göstergelerle değerlendirilmiştir. Ayrıca, aracılık analizleri ile dolaylı etkiler de incelenmiştir.

Temel Bulgular

Öz Yeterliğin Temel Kaynakları

• Başarı Deneyimi: Okul liderlerinin daha önce elde ettikleri başarıların, inovasyona yönelik öz yeterliklerini güçlü şekilde belirlediği görülmüştür. Liderlerin geçmiş başarıları, yeni ve zorlu durumlarda daha öz güvenli davranmalarını sağlamaktadır.

• Sözel İkna: Ekip üyelerinin okul liderlerine yönelik teşvik ve desteği, liderlerin kendilerine olan güvenlerini önemli ölçüde belirlemektedir.

• Duygusal Durumlar: Tükenmişlik duygusu, okul liderlerinin öz yeterlikleri ile negatif yönde ilişkili bulunmuştur. Yorgunluk ve stres yaşayan liderler, yeniliklere yönelik güvenlerini kaybetme eğilimindedir.

• Dolaylı Deneyim ve Mentörlük: Mentörlerin rol modeli olarak ya da destekleyici olarak varlığı, öz yeterlik üzerinde anlamlı bir etki yaratmamıştır. Özellikle mentörlük programlarına katılan liderlerin öz yeterlik düzeyleri beklenmedik şekilde daha düşük çıkmıştır.

Mesleki Gelişim Fırsatları ve Öğrenme Ağları

• Üniversite Tabanlı Eğitimler: Üniversitelerde sunulan eğitim ve sertifika programlarına katılan okul liderleri, inovasyona yönelik öz yeterlik açısından belirgin şekilde daha yüksek skorlar almıştır. Bu tür eğitimler, liderlerin öz güvenlerini artıran derinlikli bilgi ve beceriler sağlamaktadır.

• Profesyonel Öğrenme Ağları: Liderlerin profesyonel öğrenme ağlarına katılımı, öz yeterlik algılarını olumlu etkilemektedir. Bu ağlar, liderlerin bilgi ve deneyim paylaşımı yoluyla öz yeterliklerini artırmalarına yardımcı olmaktadır.

• Hizmet İçi Eğitimler ve Diğer Eğitim Fırsatları: Resmî hazırlık programları ve okul idarelerinin sunduğu hizmet içi eğitimler, liderlerin öz yeterliklerini anlamlı şekilde artırmamıştır. Ayrıca, profesyonel literatür okuma gibi bireysel öğrenme etkinliklerinin de belirgin bir etkisi bulunmamıştır.

Sonuç

Bu çalışma, okul liderlerinin inovasyona yönelik öz yeterliklerinin gelişiminde en etkili faktörlerin geçmiş başarı deneyimleri, ekip üyelerinin desteği ve profesyonel öğrenme ağları olduğunu ortaya koymaktadır. Araştırma, liderlerin bireysel başarı deneyimlerinin ve sosyal desteğin öz yeterlik algılarını güçlendirdiğini vurgulamakta ve üniversite düzeyinde sunulan uzun soluklu eğitim programlarının önemini ortaya koymaktadır. Buna karşılık, mentörlük ilişkileri ve kısa süreli hizmet içi eğitimlerin beklenen etkiyi göstermemesi, bu programların içerik ve tasarımlarının yeniden değerlendirilmesi gerektiğini göstermektedir. Okul liderlerinin profesyonel gelişim süreçlerinin, onları yenilikçilik konusunda daha donanımlı hâle getirecek şekilde düzenlenmesi önerilmektedir. Özellikle, liderlerin erken aşamalarda farklı görev ve sorumlulukları denemelerine ve deneyim kazanmalarına olanak sağlayan eğitim ortamları oluşturulmalıdır. Ayrıca liderlerin tükenmişlik riskini azaltmak için destek mekanizmalarının güçlendirilmesi ve iş yüklerinin daha dengeli dağıtılması kritik önem taşımaktadır. Bu öneriler doğrultusunda, okul liderlerinin öz yeterliklerini artırmaya yönelik programlar daha etkili hâle getirilebilir.

Kaynak

Syvertsen, I. M., Röhl, S., Pietsch, M., & Cramer, C. (2024). School leaders’ innovation-related self-efficacy: professional development and learning networks make a difference. Professional Development in Education, 1-14. https://doi.org/10.1080/19415257.2024.2434106