Tıklamalardan Bahislere: Sosyal Medya Etkileşiminin Kumar Şiddeti Üzerindeki Etkisi - Kesitsel Bir Araştırma

Giriş

Kumar, dijital ortamların yaygınlaşması ile daha da erişilebilir boyutlara ulaşmıştır. Bağımlılık boyutundaki bu tehlikeyi araştıran çalışma, Çek Cumhuriyeti kapsamında gerçekleştirilmiştir. Kumar oynama durumunun sosyodemografik özelliklere göre değişiklik gösterebildiği ifade edilmiş, etkili önleme programlarının oluşturulması için kumar ortamının ve türlerinin incelenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu çalışma, sorunlu kumar davranışları ve sosyal medya arasındaki ilişkinin incelendiği çalışmaların eksik olduğunu ifade etmiş ve bu bu durumu eleştirmiştir. Dijitalle doğru orantılı olarak kumar davranış riskinin artacağı öngörülmekte, bu araştırmaların önemi daha da artmaktadır.

Amaç

Kumar bağımlılığının ileride daha ciddi bir sorun olacağını tahmin eden bu çalışma, bu soruna vurgu yapmaktadır. Çalışmada, yetişkinlerin sosyal medya kullanımları ile sorunlu kumar şiddeti arasındaki ilişkinin ölçülmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki araştırma soruları ele alınmıştır:

• Demografik özelliklere göre kumar şiddetinde bir fark var mıdır?
• Sosyal medya haber tüketimi ile kumar şiddeti arasında bir ilişki var mıdır?
• Sosyal medya kullanımına yönelik olumsuz güdüler ile problemli kullanım arasında bir bağlantı var mıdır?
• Problemli sosyal medya kullanımı ile kumar şiddeti arasında bir bağlantı var mıdır?

Yöntem

Metodoloji: Bu çalışmada, yetişkin bireylerin sosyal medya kullanımları ile sorunlu kumar davranışları arasındaki ilişkinin ölçülmesi hedeflenmiş; bu hedef doğrultusunda Problemli Kumar Şiddeti Endeksi (Problem Gambling Severity Index) temel alınarak veri analizi gerçekleştirilmiştir. Nicel analiz süreci, istatistiksel yöntemler yoluyla ilişki, eğilim ve kalıpları ortaya koymayı amaçlarken; disiplinler arası yaklaşım davranış bilimleri, dijital teknolojiler ve halk sağlığı alanlarından kavramsal çerçeveleri bir araya getirmiştir.

Veri Toplama: Çek Cumhuriyeti’nde yapılan bu çalışmada kota örnekleme kullanılarak 16 yaş ve üzeri kişiler çalışmaya dâhil edilmiştir. Kota; cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi, bölge, ikametgâh büyüklüğü, internet kullanımı, çalışma durumu vb. sınırlamalar ile belirlenmiş ve 3093 katılımcıdan oluşturulmuştur. Veriler, çevrim içi anket aracılığıyla toplanmıştır.

Veri Analizi: Çalışmada, 9 maddeyi içeren Problemli Kumar Şiddeti Endeksi (Problem Gambling Severity Index - PGSI) üzerinden analitik süreçler uygulanmıştır. PGSI puanı, katılımcıların verdiği yanıtlar doğrultusunda tüm maddelerin toplamı şeklinde hesaplanmıştır. Elde edilen toplam puanlar, kumar davranışının şiddet düzeyine göre kategorize edilmiştir. Analitik süreçlerde, araştırmanın sorularını yanıtlamak için çeşitli istatistiksel testler uygulanmıştır. Parametrik olmayan testler, basit ve çoklu lojistik sıralı regresyon modelleri kullanılarak veriler analiz edilmiştir.

Temel Bulgular

1.  Kumar oynama durumu cinsiyete göre farklılık göstermektedir.

Çalışmanın bulgularına göre, ortalama Problemli Kumar Şiddeti Endeksi puanı, erkeklerde  kadınlara kıyasla daha yüksek çıkmıştır.

2. Kumar oynama durumu yaş kategorilerine göre farklılık göstermektedir.

Bir diğer bulguya göre, genç yaş grubundaki bireyler kumar şiddetini daha yüksek seviyelerde deneyimlerken, bu durumun yaş arttıkça azaldığı görülmüştür. Yaşlı bireyler ise kumar şiddetini daha düşük seviyelerde yaşamaktadır. Bu doğrultuda, en yüksek puan 16-24 yaş aralığındaki bireylerde görülürken, en düşük puan 65 yaş ve üzerindeki bireylerde kaydedilmiştir.

3. Kumar oynama durumu eğitim kategorilerine göre farklılık göstermektedir.

Toplam Problemli Kumar Şiddeti Endeksi puanlarındaki farklılıklar eğitim kategorileri arasında da tespit edilmiştir. İlköğretim mezunu bireylerin en yüksek puana ve yükseköğrenim görmüş kişilerin en düşük puana sahip oldukları görülmüştür.

4. Kumar oynama durumu ekonomik seviyeye göre farklılık göstermektedir.

Ekonomik durum açısından değerlendirildiğinde, işsizlerin ve öğrencilerin, en yüksek ortalama Problemli Kumar Şiddeti Endeksi puanlarına sahip gruplar arasında yer aldığı görülmüştür. Buna karşılık, girişimciler ve serbest meslek sahipleri önemli ölçüde daha düşük puanlar göstermektedir.

5. Sosyal medya kullanımıyla ilgili sorunlu davranışların, problemli kumar oynama riskini önemli ölçüde arttırdığı görülmektedir.

Sosyal medya kullanımına bağlı bazı problemli davranışların, bireylerin sorunlu kumar oynama riskini anlamlı düzeyde arttırdığı görülmüştür. Örneğin, sosyal medyada geçirilen süre hakkında yakınlarına düzenli olarak yalan söyleyen bireylerin, Problemli Kumar Şiddeti Endeksi puanlarının daha yüksek olma olasılığı daha fazla çıkmıştır. Benzer şekilde, sosyal medya kullanımı nedeniyle yakın çevresiyle ciddi çatışmalar yaşayan bireylerin de oranları oldukça yüksektir.

6. Sosyal medyada haber tüketimi ile yüksek kumar oynama şiddeti arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu görülmektedir. 

Sosyal medya üzerinden haber izleme yoğunluğu arttıkça, kumar şiddetinin (PGSI puanı) de artabileceği görülmüştür. Ancak bu ilişkinin güçlü olmadığı tespit edilmiş; sosyal medyada haber takibinin kumar şiddetini etkileyebileceği; fakat bu etkinin sınırlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Burada başka faktörlerin etkisinin olabileceği vurgulanmıştır.

Sonuç

Bu çalışma, seçilen sosyodemografik özellikler ve sosyal medya kullanımıyla ilgili belirli davranışların, kumar oynama şiddetiyle anlamlı ilişkiler taşıdığını ortaya koymuştur. Özellikle sosyal medyada geçirilen süre hakkında yakınlarına yalan söylemek ve bu nedenle yaşanan aile içi çatışmalar, sorunlu kumar davranışı riskini önemli ölçüde artırmaktadır. Toplumsal belirsizliklerin, kumara olan ilgiyi artırabileceği; kumarın ise giderek meşrulaşan bir eğlence biçimi hâline gelirken aynı zamanda küresel bir halk sağlığı ve sosyal politika sorunu olarak öne çıktığı görülmektedir. Bu nedenle, aşırı dijital medya kullanımının tetiklediği kumar riskleri üzerine daha fazla araştırma yapılması önerilmiş; sağlık, eğitim ve medya okuryazarlığı alanlarının önemine vurgu yapılmıştır. Etkili düzenleyici mekanizmaların geliştirilmesi ve çok aktörlü iş birliklerinin kurulmasının kritik önem taşıdığı belirtilmiştir.

Kaynakça

Moravec, V., Hynek, N., Gavurova, B., Rigelsky, M., & Miovsky, M. (2025). From clicks to bets: How social media engagement influences gambling severity—Cross-sectional research. INQUIRY: Journal of Healthcare Provision and Public Health, 62. doi:10.1177/00469580251318162