Stajda Mentörlük: İş Birlikçi Gözlem Araçlarıyla Öğretmen Adaylarının Farkındalık Kazanmasını Desteklemek

Giriş

Öğretmen eğitiminde mesleki farkındalık, sınıf içi etkileşimleri gözlemleme, analiz etme ve profesyonel kararlar alma becerisini kapsayan kritik bir yetkinliktir. Öğretmen adaylarının meslek hayatlarında kalıcı bir gelişim sergileyebilmeleri için staj sürecinde sınıf içi olayları doğru bir şekilde gözlemleyip değerlendirebilme becerisi kazanmaları önem taşımaktadır. Bu çalışma, mentörlük süreçlerini yapılandırmak ve aday öğretmenlerin sınıf içi gözlem becerilerini geliştirmek üzere tasarlanan iş birlikçi gözlem araçlarının etkinliğini incelemektedir. Öğrencilerin öğrenme süreçlerinin gözlem yoluyla dolaylı olarak takip edilmesini sağlayan bu araçlar, adayların profesyonel farkındalıklarını geliştirmeyi ve derinlemesine yansıtmalarını desteklemeyi hedeflemektedir.

Amaç

Bu araştırmanın temel amacı, öğretmen adaylarının mentörlük görüşmelerinde kullanılan iş birlikçi gözlem araçları sayesinde sınıf içi olayları ve etkileşimleri fark etme (öğretmen farkındalığı) becerilerini nasıl geliştirdiklerini anlamaktır.

Yöntem

• Araştırma Modeli: Çalışma nitel bir müdahale araştırması olarak tasarlanmıştır. Araştırmada gözlem temelli bir mentörlük çerçevesi (OMF - Observation-grounded Mentoring Framework) oluşturularak kullanılmıştır.

• Müdahale Çalışması “Gözlem temelli mentörlük”: Bu çalışmadaki müdahale programı, öğretmen adaylarının sınıf içindeki önemli olayları fark etme becerilerini geliştirmek için tasarlanmıştır. Program, mentörlük sürecini yapılandırmak amacıyla oluşturulan “iş birlikçi gözlem araçları”na dayanmaktadır. Öğretmen adayları ve mentörler, ders öncesinde birlikte belirledikleri gözlem odaklarına göre ders sırasında sınıf içi etkileşimleri gözlemlemişlerdir. Ders sonrasında ise mentörler ve adaylar, gözlem notlarını iş birlikçi bir şekilde tartışarak sınıf içi olayları analiz etmiş ve bunlar üzerine derinlemesine düşünmüşlerdir.

• Örneklem: Araştırma, Norveç’te bir üniversitenin ilköğretim ve ortaöğretim öğretmenliği programında öğrenim gören sekiz staj grubundaki öğretmen adayları ve okul temelli mentör öğretmenlerin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Toplam 26 öğretmen adayı ve altı mentör araştırmaya katılmıştır.

• Veri Toplama Araçları: Veriler yarı yapılandırılmış görüşmeler, adayların ve mentörlerin yazılı geri bildirimleri ve tamamlanmış gözlem formlarından toplanmıştır. Veri toplama süreci, adayların staj dönemi boyunca gerçekleştirilmiştir.

• Veri Analizi: Toplanan veriler Van Es ve Sherin’in “öğrenme için fark etme” çerçevesi doğrultusunda tematik analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Analiz, gözlem formlarının ve yazılı metinlerin kodlanması ve ardından bu kodların temalar ve alt temalar şeklinde gruplandırılmasıyla gerçekleştirilmiştir.

Temel Bulgular

Araştırmanın bulguları, kullanılan gözlem aracının (OMF), öğretmen adaylarının “fark etmeyi” öğrenmelerini nasıl desteklediğine dair iki temel hususa dikkat çekmektedir:

1. Önemli Olayları Fark Etme ve Sebeplerini Anlama

Öğretmen adayları, önceden belirlenmiş gözlem noktaları sayesinde sınıf içinde dikkat edilmesi gereken kritik olayları ve etkileşimleri daha iyi fark edebilmişlerdir. Özellikle ders planlamasıyla birlikte yapılan gözlem planlaması, adayların sınıf içi karmaşıklıkları azaltmasına ve önemli olayları ayırt etmesine yardımcı olmuştur. Ayrıca mentörlerin rehberliğinde yapılan görüşmelerde, bu gözlemler, adayların derinlemesine düşünmelerini teşvik ederek pedagojik ilkeler ve uygulama arasındaki bağlantıyı güçlendirmiştir. Aday öğretmenler, gözlem araçları sayesinde odaklarını ne öğrettiklerinden, öğrencilerin ne öğrendiğine çekebilmişlerdir.

2. Üniversite Temelli Öğrenme ile Staj Deneyimleri Arasında Bağlantı Kurma

Başlangıçta adaylar için teorik bilgiler ile pratik deneyimleri arasında bağlantı kurmak zorlu olmuştur. Ancak iş birlikçi gözlem araçlarıyla yapılandırılmış mentörlük görüşmeleri ve yazılı geri bildirimler sayesinde bu bağlantılar zamanla güçlenmiştir. Özellikle mentörler tarafından teşvik edilen yazılı geri bildirimler, adayların teorik kavramlarla pratik uygulamalar arasında daha net bağlantılar kurmalarını sağlamıştır.

Sonuç

Bu çalışma, iş birlikçi gözlem araçlarıyla yapılandırılmış mentörlük süreçlerinin, öğretmen adaylarının profesyonel farkındalık gelişimlerini olumlu yönde destekleyebildiğini göstermiştir. Özellikle ders planlaması ile gözlem planlamasının entegre edildiği yapılar sayesinde öğretmen adayları, karmaşık sınıf ortamlarında neyin önemli olduğunu daha etkili biçimde fark etmiş ve derinlemesine düşünebilmiştir. Araştırma ayrıca, teorik bilgi ile pratik arasındaki bağlantının güçlendirilmesinde yazılı geri bildirimlerin kritik rolünü vurgulamaktadır. Bu nedenle öğretmen yetiştirme programlarında mentörlük süreçlerinin iş birlikçi gözlem araçları ile yapılandırılması, adayların mesleki gelişimini destekleyen etkili bir yöntem olarak önerilmektedir.

Kaynak

Goldshaft, B. (2024). Mentoring in practicum: supporting student teachers’ learning to notice with collaborative observational tools. Professional Development in Education, 1-20. https://doi.org/10.1080/19415257.2024.2441837